Συνέντευξη στον Ξένιο Μεσαρίτη
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Στέφανος Στεφάνου
Η Demetra Holdings Plc είναι η μεγαλύτερη εισηγμένη επενδυτική εταιρεία στο ΧΑΚ, με επενδύσεις στους 4 πιο σημαντικούς τομείς της κυπριακής οικονομίας και ο Δρ Κλεάνθης Χανδριώτης αναφέρει χαρακτηριστικά στη συνέντευξή του, στο Economy Today, ότι «κάποιος που επενδύει στην DEM μπορεί να ισχυριστεί ότι επενδύει έμμεσα σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της κυπριακής οικονομίας». Όσον αφορά το μέλλον της κυπριακής οικονομίας τονίζει ότι παρά την ανθεκτικότητα που επιδείξαμε τα τελευταία 50 χρόνια, πλέον πρέπει να αναπτύξουμε περαιτέρω ικανότητα προσαρμοστικότητας, αφού ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητες που δεν έχουμε συνηθίσει και «αυτές οι αλλαγές δεν πρέπει να βρουν την Κύπρο απροετοίμαστη». Σχετικά με την Ελληνική Τράπεζα, ο κ. Χανδριώτης υπογραμμίζει πως «δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι χωρίς την καταλυτική συμβολή της DEM, η Ελληνική Τράπεζα δεν θα ήταν στη θέση που είναι σήμερα», ενώ για τις εξελίξεις στην ιδιοκτησιακή σύνθεση της τράπεζας επισημαίνει ότι «Η απόφαση μας να αποεπενδύσουμε επιτυχώς από την Ελληνική Τράπεζα μας δίνει τα αναγκαία πυρομαχικά και εχέγγυα για να εξερευνήσουμε αυτές τις ευκαιρίες με στόχο να προσθέσουμε και άλλη αξία στους μετόχους μας και στην κοινωνία ευρύτερα».
Επενδύσεις στους 4 βασικούς τομείς της κυπριακής οικονομίας
Ποιος είναι ο ρόλος της Δήμητρας Holdings στο κυπριακό επενδυτικό τοπίο και γενικότερα στην κυπριακή οικονομία σήμερα;
Η Demetra Holdings Plc (DEM) είναι σήμερα η μεγαλύτερη εισηγμένη επενδυτική εταιρεία στη ρυθμιζόμενη αγορά του ΧΑΚ και η τρίτη μεγαλύτερη σε κεφαλαιοποίηση, με επενδύσεις στους 4 πιο σημαντικούς τομείς της κυπριακής οικονομίας, τον τραπεζικό τομέα, τον τομέα των ακινήτων, τον τομέα της τεχνολογίας και τον ξενοδοχειακό τομέα. Επιπλέον, συμμετέχει σε έργα υποδομών. Το χαρτοφυλάκιο της εταιρείας αποτελείται από εισηγμένους τίτλους στο ΧΑΚ, ιδιωτικές συμμετοχές, καθώς και συμμετοχές σε ακίνητα κυρίως στην Κύπρο, αλλά και στο εξωτερικό. Κάποιος που επενδύει στην DEM μπορεί να ισχυριστεί ότι επενδύει έμμεσα σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της κυπριακής οικονομίας. Στην DEM προσπαθούμε να αφουγκραζόμαστε τους καιρούς και να επενδύουμε σε τομείς που θα πάρουν την κυπριακή οικονομία στο επόμενο επίπεδο ανταγωνιστικότητας. Λόγω της φύσεως των εργασιών μας, προσπαθούμε να διατηρούμε ένα ισοζύγιο μεταξύ ανάπτυξης και επενδυτικού ρίσκου, κάτι που δεν είναι πάντοτε κατορθωτό.
Ανθεκτικότητα αλλά πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση
Πώς χαρακτηρίζετε την κυπριακή οικονομία σήμερα, ιδίως αν λάβουμε υπόψη την ισχυρή παρουσία της εταιρείας σας τις τελευταίες δεκαετίες στο προσκήνιο. Ποιες είναι οι κυριότερες προκλήσεις για το 2025 και τα επόμενα χρόνια;
Εάν κάποιος αναλογιστεί την πορεία της κυπριακής οικονομίας τα τελευταία 50 χρόνια θα μείνει έκπληκτος! Μετά από την καταστροφή από την τουρκική εισβολή κατάφερε να σταθεί στα πόδια της και να αναπτυχθεί σε σημείο που το 2004 να είναι σε θέση να γίνει αποδεκτή ως μέλος, ίσως στο ισχυρότερο οικονομικό club στον κόσμο, την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2008 υιοθετεί το Ευρώ ως νόμισμα, δεσμευόμενη να ακολουθεί τα αυστηρά οικονομικά κριτήρια του Μάαστριχτ. Το 2013 επέρχεται η πλήρης καταστροφή του τραπεζικού τομέα, αλλά και πάλι, η κυπριακή οικονομία μέσα σε 3 χρόνια καταφέρνει να σταθεί στα πόδια της. Το 2013 το χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ ήταν στο 110% και το 2024 αναμένεται να κλείσει στο 76%. Το 2013 η ανεργία βρισκόταν στο 16,1% και το 2024 αναμένεται να κλείσει στο 4,5%. Το 2013 η πιστοληπτική αξιολόγηση της Κύπρου ήταν στα «σκουπίδια», ενώ σήμερα βρίσκεται στην επενδυτική βαθμίδα. Τα ανέφερα όλα αυτά για να γίνει αντιληπτό ότι η κυπριακή οικονομία είναι πιο ανθεκτική απ’ ό,τι ίσως να πιστεύουμε και συνάμα προσαρμόσιμη με τις εκάστοτε συνθήκες, κάτι που της δίνει την ευκινησία που χρειάζεται για να αντιδρά γρήγορα σε αλλαγές. Όσον αφορά το μέλλον, η θέση μου είναι ξεκάθαρη: εάν δεν μπορέσουμε να μειώσουμε την εξάρτησή μας στον τουρισμό και να επενδύσουμε στα μυαλά των τόσων μορφωμένων Κυπρίων, θα έχουμε πρόβλημα να προσαρμοστούμε στις αλλαγές, οι οποίες πλέον συμβαίνουν με ταχύτητες που δεν έχουμε συνηθίσει. Όσες οικονομίες και κοινωνίες δεν προσαρμοστούν στα νέα αυτά δεδομένα θα έχουν προβλήματα.
Μέσα σ’ αυτήν την προσπάθεια θα πρέπει να προσέξουμε να μην οδηγήσουμε από μόνοι μας την αγορά κρίσιμων υποδομών και υπηρεσιών σε ολιγοπωλιακές ή ακόμα και σε δυοπωλιακές καταστάσεις. Είναι απαραίτητο να υπάρχει υγιής ανταγωνισμός σε κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας και ο ρόλος του κράτους είναι καταλυτικός στη ρύθμιση της αγοράς, πάντα προς όφελος του καταναλωτή.
Επιπρόσθετα, για να ενισχύσουμε την ανταγωνιστικότητά μας θα πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα και χωρίς άλλη καθυστέρηση στην ψηφιοποίηση των υπηρεσιών του κράτους για τον πολίτη. Θα πρέπει όλες οι κρατικές υπηρεσίες να είναι διαθέσιμες στο κινητό τού κάθε πολίτη, εύκολα προσβάσιμες και με λογικό κόστος. Η ηλεκτρονική ταυτότητα πρέπει να εφαρμοστεί άμεσα.
«Ελληνική Τράπεζα: Η επιτυχής αποεπένδυση μας δίνει τα εχέγγυα να εξερευνήσουμε νέες ευκαιρίες»
Το ιστορικό με την μεγάλη επένδυση της Eurobank στην Ελληνική Τράπεζα τα τελευταία δύο χρόνια φαίνεται ότι αλλάζει το κάδρο του κυπριακού τραπεζικού τομέα. Με δεδομένη την πώληση του μετοχικού σας πακέτου στην Ελληνική Τράπεζα με μια συναλλαγή που κυμαίνεται περίπου στα 420 εκατομμύρια ευρώ, πώς αξιολογείται την επένδυση που είχε γίνει τότε στην Ελληνική και τι προβλέπετε για το τραπεζικό σύστημα ευρύτερα;
Η DEM επένδυσε στην Ελληνική Τράπεζα το 2012, εν μέσω πολύ δύσκολων καταστάσεων και τα τελευταία 12 χρόνια, τρεις φορές χρειάστηκε να συνεισφέρει νέα κεφάλαια και μάλιστα, το 2018 να κάνει και αναδοχή (underwriting) μέρους της έκδοσης των νέων μετοχών για εξαγορά του Συνεργατισμού. Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι χωρίς την καταλυτική συμβολή της DEM, η Ελληνική Τράπεζα δεν θα ήταν στη θέση που είναι σήμερα.
Οι τράπεζες πέρασαν δύσκολα την τελευταία δεκαετία και ως μέτοχοι, μέχρι σήμερα δεν έχουμε πάρει σεντ από την επένδυσή μας, αφού η Ελληνική Τράπεζα δεν έχει διανέμει μέρισμα τα τελευταία 12 χρόνια. Η Ελληνική Τράπεζα σήμερα βρίσκεται σε εξαιρετική θέση, με σημαντική κερδοφορία, εποπτικά κεφάλαια που υπερβαίνουν το μέσο όρο τραπεζών της Ευρωζώνης, με σημαντική υπερβάλλουσα ρευστότητα και ίσως το μεγαλύτερο αριθμητικά πελατολόγιο ιδιωτών (retail) στο Κυπριακό τραπεζικό σύστημα.
Πρόσφατα η Ελληνική Τράπεζα ανακοίνωσε την εξαγορά της CNP, μιας εκ των 2 μεγαλύτερων ασφαλιστικών εταιρειών στην Κύπρο με υπηρεσίες που είναι απόλυτα συμπληρωματικές με το πελατολόγιο της Τράπεζας. Η Ελληνική Τράπεζα είναι πλέον σε θέση να διαδραματίσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην Κυπριακή οικονομία που εμείς οραματιστήκαμε.
Ταυτόχρονα, πιστεύουμε ότι έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται οι συνθήκες για τη δημιουργία σημαντικών επενδυτικών ευκαιριών σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Η απόφαση μας να αποεπενδύσουμε επιτυχώς από την Ελληνική Τράπεζα μας δίνει τα αναγκαία πυρομαχικά και εχέγγυα για να εξερευνήσουμε αυτές τις ευκαιρίες με στόχο να προσθέσουμε και άλλη αξία στους μετόχους μας και στην κοινωνία ευρύτερα.
Οι Κύπριοι να δουν πέραν των καταθέσεων και των ακινήτων
Στο σημερινό χρηματοοικονομικό περιβάλλον που τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν μια άνευ προηγουμένου μείωση της αγοραστικής τους δύναμης, ποιες είναι οι συμβουλές σας στη διαχείριση των οικονομικών τους και των αποταμιεύσεών τους για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού ένεκα και των χαμηλών καταθετικών επιτοκίων των τραπεζών;
Δυστυχώς στην Κύπρο έχουμε από τα χαμηλότερα καταθετικά επιτόκια στην Ε.Ε. πράγμα που δεν βοηθά, ιδιαίτερα με τα ψηλά χρεωστικά επιτόκια και τον πληθωρισμό, που παρόλο ότι έχει μειωθεί σημαντικά, εντούτοις στα κύρια αγαθά π.χ., της ενέργειας δεν υπάρχει σημαντική ελάφρυνση. Στην Κύπρο επίσης δεν έχουμε αναπτυγμένο τον θεσμό των αμοιβαίων κεφαλαίων, κάτι που σε άλλες χώρες της Ε.Ε. είναι ευρέως διαδεδομένο στα νοικοκυριά π.χ. στην Ελλάδα, Αυστρία, Γερμανία, Ολλανδία, Σουηδία, Πορτογαλία και Ισπανία. Τα Αμοιβαία Κεφάλαια προσφέρουν μια γκάμα επιλογών που μπορεί να διαφοροποιήσουν το μείγμα των επενδυτικών επιλογών των ιδιωτών επενδυτών με θετικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα σε ένα συγκεντρωμένο τραπεζικό σύστημα, όπως είναι το κυπριακό. Σε γενικές γραμμές, θα πρέπει να αναπτυχθεί περισσότερο η κουλτούρα της επένδυσης από τους Κύπριους σε χώρους εκτός των καταθέσεων και των ακινήτων, πάντοτε μέσα στα πλαίσια των εποπτικών κανονισμών και της ορθολογιστικής αξιολόγησης των επιλογών.
Η Κύπρος χρειάζεται χρηματιστήριο
Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να ενισχυθεί ο ρόλος του Χρηματιστηρίου Αξιών Κύπρου (ΧΑΚ) ως εργαλείο χρηματοδότησης για τις κυπριακές επιχειρήσεις και πώς μπορεί η DEM να συμβάλλει στην ανάπτυξή του;
Στην Κύπρο η διαμεσολάβηση (intermediation) από τις τράπεζες είναι σχεδόν ολοκληρωτική. Οι επιχειρήσεις, μικρές και μεγάλες, ιδιωτικές ή δημόσιες, υποχρεώνονται εκ των πραγμάτων να αποτείνονται στις τράπεζες για χρηματοδότηση. Αυτό δεν είναι υγιές φαινόμενο για μια χώρα που εδώ και χρόνια διακηρύττει ότι θέλει να γίνει Χρηματοοικονομικό Κέντρο. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει οπωσδήποτε πρώτα να αυξηθεί το επίπεδο και η ποιότητα αποδιαμεσολάβησης στην αγορά.
Το πρώτο βήμα που θα πρέπει να γίνει είναι η ενίσχυση του Χρηματιστηριακού Θεσμού μέσω της ένδειξης εμπιστοσύνης σ’ αυτό πρώτα από το ίδιο το κράτος. Αυτό μπορεί να γίνει με την εισαγωγή στο χρηματιστήριο, ομολόγων που εκδίδονται από το κράτος για άντληση δανειακών κεφαλαίων. Επιπλέον, θα μπορούσαν κάποιοι ημικρατικοί Οργανισμοί, αντί να δανείζονται από τις τράπεζες, να εκδίδουν ομόλογα τα οποία να εισάγονται στο χρηματιστήριο. Οι δήμοι επίσης θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη χρηματιστηριακή αγορά για να αντλήσουν κεφάλαια και να εκτελέσουν έργα για τους δημότες τους και οι τελευταίοι να συμμετέχουν ως επενδυτές, σε κοινωφελή έργα που τους αφορούν. Νοείται φυσικά ότι οι ίδιοι κανόνες αξιολόγησης της φερεγγυότητας ισχύουν σε όλες τις αγορές κεφαλαίων.
Επιπλέον, η εξαγγελθείσα ιδιωτικοποίηση του χρηματιστηρίου πρέπει να ολοκληρωθεί το συντομότερο, με προσοχή όμως για να μην καταντήσει το ΧΑΚ απλά ένας βραδύκαυστος δορυφόρος κάποιου άλλου χρηματιστηρίου. Το ΧΑΚ πρέπει να αποτελέσει τον εναλλακτικό χρηματοδοτικό βραχίονα της επιχειρηματικής δραστηριότητας, έναν ρόλο που σήμερα δεν εκπληρώνει. Πρέπει να αντιληφθούμε όλοι ότι ένα ισχυρό χρηματιστήριο θα ωφελήσει την κυπριακή οικονομία και επιχειρηματικότητα, προάγοντας την ανταγωνιστικότητα της χώρας μας και ταυτόχρονα μειώνοντας την εξάρτηση από τις τράπεζες.
Πράσινη οικονομία… όχι μόνο σαν σύνθημα
Η Demetra Holdings έχει εκφράσει ενδιαφέρον για την πράσινη οικονομία. Ποιες επενδυτικές ευκαιρίες εξετάζετε σε αυτόν τον τομέα και πώς θα συνεισφέρουν στη βιώσιμη ανάπτυξη της Κύπρου;
Η πράσινη οικονομία είναι κάτι που μελετούμε προσεκτικά για τα επόμενά μας βήματα. Ιδιαίτερα ο τομέας της ενέργειας είναι κάτι που αναμένουμε να αλλάξει άρδην τα δεδομένα της οικονομίας τα επόμενα χρόνια εφόσον υπάρχει ορθός σχεδιασμός. Η αποθήκευση ενέργειας είναι ιδιαίτερα σημαντική για ένα νησί, αλλά και η παραγωγή από εναλλακτικές πηγές. Ήδη έχει χαθεί πολύτιμος χρόνος.
Είμαι της άποψης ότι η πράσινη οικονομία δεν πρέπει να είναι ένα σύνθημα, αλλά να αποτελέσει όραμα αλλαγής και προσαρμογής σε νέα δεδομένα που είναι απαραίτητα για να αλλάξουμε την πορεία της κλιματικής αλλαγής και να περισώσουμε ό,τι περισώζεται. Ταυτόχρονα η στροφή αυτή χρειάζεται τεράστιες επενδύσεις σε υποδομές που θα πρέπει να αναλύονται μέσα σε ένα μακροχρόνιο πλαίσιο, μιας και η επιβολή τους μπορεί να προκαλέσει σημαντικούς τριγμούς στους ισολογισμούς εταιρειών και Οργανισμών, αλλά και κρατών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα όργανά της πρέπει να είναι αρωγός στις προσπάθειες των κρατών-μελών και να υπάρχει κατανόηση για τις δυσκολίες της μετάβασης.
Οι τεχνολογικές αλλαγές να μη μας βρουν απροετοίμαστους
Με δεδομένη την εξέλιξη της τεχνολογίας και τον ρόλο της Τεχνητής Νοημοσύνης, ποιες είναι οι στρατηγικές κατευθύνσεις της DEM για να παραμείνει ανταγωνιστική και να ενισχύσει το αποτύπωμά της στον κυπριακό επιχειρηματικό χάρτη;
Πιστεύω ότι είμαστε στο μεταίχμιο μιας τεχνολογικής επανάστασης που θα επιφέρει δραματικές αλλαγές στα οικονομικά των επιχειρήσεων, αλλά και των κρατών, καθώς και σημαντικές αλλαγές στον τρόπο και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να συνοψισθούν σε τέσσερις επικεφαλίδες: η κλιματική αλλαγή που ήδη επηρεάζει τις ζωές μας, η εφαρμογή της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) σε σχεδόν όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, η επανάσταση που θα επέλθει μέσω της ευρείας εφαρμογής των Κβαντικών Υπολογιστών (Quantum Computing) και η χαλιναγώγηση της παραγωγής καθαρής ενέργειας από την Πυρηνική Σύντηξη (nuclear fusion). Αυτές οι αλλαγές θα επιφέρουν επαναστατικές επιπτώσεις στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης, της διαβίωσης, αλλά και της ίδιας της εργασίας. Νέα επαγγέλματα θα γεννηθούν και υφιστάμενα θα παύσουν να υπάρχουν. Αυτές οι αλλαγές δεν πρέπει να βρουν την Κύπρο απροετοίμαστη. Δεν θα μπορούμε να είμαστε οδηγοί σε αυτό το τρένο, αλλά θα πρέπει να επιβιβαστούμε το συντομότερο δυνατό, γιατί θα κινείται με τέτοια ταχύτητα που όποιοι το χάσουν θα μείνουν ανταγωνιστικά πίσω. Η Κύπρος με τη στρατηγική της θέση μπορεί να παίξει ένα σημαίνοντα ρόλο στην περιοχή, ως κρίκος που συνδέει την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να κινηθούμε και αυτό χρειάζεται καλή προετοιμασία και όραμα.