Συνέντευξη στον Αδάμο Αδάμου
Στοιχεία, προκλήσεις και «αγκάθια» για περαιτέρω ανάπτυξη των φωτοβολταϊκών συστημάτων και των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας γενικότερα καταγράφει ο πρόεδρος Συνδέσμου Εταιρειών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Κύπρου (ΣΕΑΠΕΚ) Φάνος Καραντώνης, ο οποίος είναι απόλυτος όσον αφορά στα εμπόδια που υπάρχουν προς αυτήν την κατεύθυνση.
Καμία έλλειψη ενδιαφέροντος από επενδυτές, σημειώνει σε συνέντευξή του στο Economy Today, επισημαίνοντας πως ο κορεσμός που παρατηρείται είναι στο δίκτυο και στο σύστημα. Τονίζοντας μάλιστα πως χωρίς αναβάθμιση του ηλεκτρονικού δικτύου, το μέλλον της ηλιακής ενέργειας στην Κύπρο παραμένει αβέβαιο και ασταθές.
Εξηγεί ακόμα πώς η αποθήκευση και οι μπαταρίες θα μπορούσαν να συμβάλουν στην περαιτέρω ανάπτυξη των ΑΠΕ και στη μείωση της τιμής του ηλεκτρισμού.
Αδειοδοτημένα αλλά... ανεκτέλεστα – Τα φωτοβολταϊκά που δεν θα γίνουν ποτέ
Πέραν των πάρκων που λειτουργούν, πόσα ακόμα φωτοβολταϊκά πάρκα έχουν αδειοδοτηθεί και για τι ισχύ;
Σύμφωνα με τη ΡΑΕΚ, υπάρχουν 177 αιτήσεις (240 MW) υπό εξέταση για ΦΒ πάρκα για εμπορική χρήση. Επιπλέον, υπάρχουν εκατοντάδες έργα που έχουν εξασφαλίσει τις σχετικές άδειες ή εξαίρεση από άδεια κατασκευής από τη ΡΑΕΚ, τα οποία βρίσκονται στο στάδιο της εξασφάλισης των λοιπών αδειών που απαιτούνται από την κείμενη νομοθεσία και ως εκ τούτου δεν έχουν προχωρήσει σε φάση κατασκευής.
Ο ΣΕΑΠΕΚ εκτιμά ότι το σύνολο των αδειοδοτημένων από την ΡΑΕΚ αλλά μη υλοποιημένων έργων υπερβαίνει τα 2.500 MW, δημιουργώντας ένα εικονικό δυναμικό, το οποίο στην πράξη ενδεχομένως να μην ολοκληρώσει ποτέ τον κύκλο αδειοδότησης λόγω θεμάτων όπως τη χωροταξική πολιτική, κορεσμός ηλεκτρικού δικτύου, έλλειψη χρηματοδότησης, μη βιωσιμότητας λόγω περικοπών, κ.ά..
Ποια η γεωγραφική κατανομή των φωτοβολταϊκών; Πόσα υπάρχουν και πόση ενέργεια παράγουν και καταναλώνεται αντίστοιχα ανά επαρχία;
Σύμφωνα με τον Χάρτη Χωρητικότητας Υποδοχής ΑΠΕ Υποσταθμού Μεταφοράς, ορισμένες περιοχές εξακολουθούν να έχουν χώρο για ηλιακή ενέργεια, ενώ άλλες είναι πλήρως κορεσμένες. Για παράδειγμα:
- Τα Λατσιά είναι υπερφορτωμένα, με 69,1 MW εγκατεστημένων ΑΠΕ, καθιστώντας αδύνατη προς το παρόν την περαιτέρω ανάπτυξη φωτοβολταϊκών.
- Το Κολόσσι εξακολουθεί να έχει χώρο, με υποσταθμούς ικανούς να διαχειριστούν περισσότερη ενσωμάτωση ΑΠΕ.
- Το εμπορικό κέντρο της Λάρνακας (66,3 MW διαθέσιμα) και η Δασούπολη (71,9 MW διαθέσιμα) είναι επίσης περιοχές όπου θα μπορούσαν να προχωρήσουν νέα φωτοβολταϊκά έργα.
Αυτό το χαρτογραφικό εργαλείο έχει ως σκοπό να καθοδηγήσει τους επενδυτές σχετικά με τις κατάλληλες – και μη – περιοχές για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάρκων μεγάλης κλίμακας. Ωστόσο, το βασικό πρόβλημα παραμένει άλυτο: χωρίς ουσιαστική ενίσχυση της ευελιξίας του δικτύου και απόκριση της ζήτησης, παράλληλα με τον εκσυγχρονισμό του τού ηλεκτρικού δικτύου, το μέλλον της ηλιακής ενέργειας στην Κύπρο παραμένει αβέβαιο και ασταθές.
Πόσα ακόμη φωτοβολταϊκά πάρκα «σηκώνει» η Κύπρος;
Αναφορικά με την περαιτέρω ανάπτυξη έργων ΑΠΕ, θεωρητικά υπάρχουν διαθέσιμες εκτάσεις, ωστόσο, η υλοποίηση νέων έργων σκοντάφτει σε σημαντικές προκλήσεις που αφορούν τις περιοχές αποκλεισμού με βάση τη νέα χωροταξική πολιτική, τη ζήτηση ενέργειας, την ευελιξία του ενεργειακού συστήματος, τη χωρητικότητα των υποσταθμών και τις δυνατότητες σύνδεσης. Σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), η Κύπρος οφείλει να αυξήσει τη συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας στο 33% έως το 2030, γεγονός που μεταφράζεται σε τουλάχιστον 1.080 MW εγκατεστημένης
ισχύος ΑΠΕ στον τομέα του ηλεκτρισμού. Ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μόνο εφόσον υιοθετηθεί πλήρως η αποθήκευση, απόκριση ζήτησης και ευελιξίας κατά τη χρήση, σε επίπεδο δικτύου, υποδομών αλλά και χρήστη.
Σήμερα, η εγκατεστημένη ισχύς ξεπερνά τα 1.100 MW, γεγονός που φανερώνει ότι η επίτευξη του στόχου είναι εφικτή, αρκεί να αντιμετωπιστούν έγκαιρα οι υφιστάμενοι περιορισμοί υποδομής.
Το κρυφό κόστος της ηλιακής ενέργειας – Τι πληρώνουμε στην πραγματικότητα;
Τι κόστος παραγωγής έχουν τα φωτοβολταϊκά;
Το θεωρητικό κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά συστήματα (LCOE) στην Κύπρο κυμαίνεται περίπου 6 σεντ/κιλοβατώρα (€/kWh), ανάλογα με το μέγεθος του έργου, την τεχνολογία και τις χρηματοδοτικές συνθήκες. Όμως, αυτή η εκτίμηση δεν αντανακλά την πραγματικότητα του 2025.
Με τις περικοπές ενέργειας να ξεπερνούν το 45%, το πραγματικό κόστος παραγωγής (effective LCOE) ανεβαίνει σε 12 σεντ/κιλοβατώρα (€/kWh), λόγω του χαμηλού δείκτη αξιοποίησης των επενδυμένων κεφαλαίων. Επιπλέον, οι ΑΠΕ δεν είναι ευέλικτες και απαιτούν επενδύσεις σε αποθήκευση και υπηρεσίες εξισορρόπησης, οι οποίες προσθέτουν επιπλέον 1-2 σεντ/κιλοβατώρα (€/kWh)στο τελικό κόστος.
Κατά γενική ομολογία και λόγω οικονομίας κλίμακας οι μεγάλες μονάδες είναι φθηνότερες, ενώ τα μικρότερα οικιακά συστήματα έχουν ελαφρώς υψηλότερο κόστος
Πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις θα μειωθεί το κόστος του ηλεκτρισμού; Πόσο μπορούν να συμβάλουν οι ΑΠΕ;
Η μείωση του κόστους ηλεκτρισμού στην Κύπρο εξαρτάται από τη συνδυαστική εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και τεχνολογικών λύσεων, με βασικούς πυλώνες:
- Η πλήρης λειτουργία μιας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού, που θα επιτρέπει τη διαμόρφωση της τιμής μέσα από προσφορά και ζήτηση, δίνοντας πρόσβαση στους καταναλωτές στη φθηνότερη ενέργεια – δηλαδή τις ΑΠΕ.
- Η έλευση φυσικού αερίου, που μπορεί να μειώσει σημαντικά το κόστος λειτουργίας των θερμικών μονάδων, αντικαθιστώντας ακριβότερα εισαγόμενα καύσιμα.
- Ο εκσυγχρονισμός των ηλεκτρικών δικτύων (μεταφοράς και διανομής), που σήμερα περιορίζουν σοβαρά τη δυνατότητα απορρόφησης της παραγωγής από ΑΠΕ. Το σύστημα δεν μπορεί να ενσωματώσει πλήρως την παραγόμενη πράσινη ενέργεια, οδηγώντας σε απώλειες εκατοντάδων GWh ετησίως.
- Δυναμικές διατιμήσεις και αποζημίωση στην απόκριση ζήτησης. Εργαλεία που μπορούν να καθοδηγήσουν τον χρήστη για πιο ενεργή συμμετοχή με μετατόπιση χρήσης ενέργειας σε ώρες της μέρας με ψηλό παραγωγικό δυναμικό από ΑΠΕ.
- Η εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, τα οποία θα επιτρέψουν την απορρόφηση και αξιοποίηση της ενέργειας από ΑΠΕ όταν αυτή παράγεται, ακόμα και αν δεν υπάρχει άμεση ζήτηση.
ΑΠΕ ως μοναδική λύση; Οι προϋποθέσεις για ένα πράσινο μέλλον
Μπορούμε να στηριχθούμε μόνο σε ΑΠΕ αυτή τη στιγμή για κάλυψη των αναγκών μας σε ενέργεια; Θα μπορέσουμε ποτέ στο μέλλον εκτιμάτε;
Στην παρούσα φάση, η Κύπρος δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά στις ΑΠΕ για την πλήρη κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών, κυρίως λόγω της διακοπτόμενης φύσης των τεχνολογιών (όπως τα φωτοβολταϊκά) και της έλλειψης εκτεταμένης αποθήκευσης.
Ωστόσο, ο ΣΕΑΠΕΚ θεωρεί πως σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα, είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτό η χώρα να πετύχει σχεδόν καθολική κάλυψη με ΑΠΕ. Αυτό θα εξαρτηθεί από την υλοποίηση:
- μεγάλων έργων αποθήκευσης,
- την έλευση φυσικού αερίου,
- αλλαγή δομής διατιμήσεων με έμφαση κινήτρων για ιδιοκατανάλωση,
- τον εκσυγχρονισμό των δικτύων,
- την εφαρμογή τεχνολογιών ευφυούς διαχείρισης ζήτησης και
- την ηλεκτρική διασύνδεση με άλλα συστήματα.
Ο ΣΕΑΠΕΚ θεωρεί ότι ο συνδυασμός ΦΒ + απόκριση ζήτησης + αποθήκευση + έξυπνα δίκτυα είναι η πιο ορθολογική και οικονομικά βιώσιμη λύση για την Κύπρο.
Να αναμένουμε μειώσεις με την ανταγωνιστική αγορά από 1η Οκτωβρίου;
Η απάντηση είναι ναι, ωστόσο, οι όποιες μειώσεις στο κόστος ηλεκτρισμού δεν αναμένεται να είναι άμεσες, αλλά περισσότερο σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Η εφαρμογή της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού από την 1η Οκτωβρίου 2025 δημιουργεί τις συνθήκες για την ορθολογική διαμόρφωση τιμών, κυρίως μέσα από την ενεργό συμμετοχή των ΑΠΕ στην αγορά.
Οι μονάδες ΑΠΕ, με το χαμηλό κόστος παραγωγής που τις χαρακτηρίζει, μπορούν να πιέσουν προς τα κάτω τη μέση τιμή αγοράς ηλεκτρισμού, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα συνεχίσουν να περιορίζονται τεχνητά ή διοικητικά, όπως συμβαίνει σήμερα με τις περικοπές ενέργειας.
Ο ΣΕΑΠΕΚ επισημαίνει ότι οι πραγματικές ωφέλειες για τους καταναλωτές θα γίνουν αισθητές μόνο όταν διασφαλιστεί η πλήρης και ισότιμη συμμετοχή των παραγωγών ΑΠΕ στην αγορά, σε συνδυασμό με ένα δίκαιο και σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο. Σε αυτό το πλαίσιο, οι καταναλωτές θα μπορέσουν σταδιακά να επωφεληθούν από χαμηλότερες τιμές, ποιοτικότερες υπηρεσίες και περισσότερες επιλογές παρόχων.
Η αγορά από μόνη της δεν αποτελεί πανάκεια, αλλά, εφόσον λειτουργήσει σωστά, μπορεί να αποτελέσει μοχλό διαφάνειας και αποδοτικότητας, διευκολύνοντας τη μείωση του κόστους ενέργειας σε πιο βιώσιμη βάση.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η απόρριψη ενέργειας από ΑΠΕ. Αυτή τη στιγμή προωθούνται δύο μέτρα: η αποθήκευση ενέργειας και ο GSI. Πόσο μπορούν να συμβάλουν στην κατανάλωση ολόκληρης της ενέργειας από ΑΠΕ που παράγεται;
Η απόρριψη παραγωγής από ΑΠΕ αποτελεί σήμερα μια από τις μεγαλύτερες στρεβλώσεις του ενεργειακού μας συστήματος. Πρόκειται ουσιαστικά για χαμένη καθαρή και φθηνή ενέργεια, η οποία θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες νοικοκυριών και επιχειρήσεων, αλλά αντ’ αυτού αντικαθίσταται από ακριβή συμβατική παραγωγή.
Οι περικοπές (curtailments) ενέργειας ΑΠΕ έχουν λάβει ανησυχητικές διαστάσεις, με πάνω από 167.000.000 kWh πράσινης ενέργειας να χάνονται στο α’ εξάμηνο του 2025. Πρόκειται για καθαρή, φθηνή ενέργεια που θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες χιλιάδων νοικοκυριών.
Η εγκατάσταση συστημάτων αποθήκευσης – είτε σε επίπεδο δικτύου είτε σε επίπεδο καταναλωτή – μπορεί να προσφέρει καθοριστική λύση. Με άλλα λόγια, η ενέργεια από ΑΠΕ θα μπορεί να αποθηκεύεται όταν υπάρχει περίσσευμα και να αξιοποιείται τις ώρες που υπάρχει ανάγκη, καθιστώντας την παραγωγή από ΑΠΕ πιο σταθερή και αξιόπιστη.
Όσον αφορά τη σχεδιαζόμενη ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου–Ελλάδας (GSI – Great Sea Interconnector), ο ΣΕΑΠΕΚ θεωρεί ότι πρόκειται για ένα έργο το οποίο, στην πράξη, φαίνεται να έχει παγώσει, ενώ γύρω από το έργο επικρατεί ασάφεια και έλλειψη διαφάνειας. Είναι ένα έργο με ιδιαίτερη γεωπολιτική και τεχνική σημασία, όμως δεν μπορεί να θεωρείται ως άμεση λύση για την απορρόφηση της ενέργειας από ΑΠΕ ή για τη μείωση του κόστους ηλεκτρισμού.
Για τον ΣΕΑΠΕΚ, το ζητούμενο σήμερα είναι να δοθεί προτεραιότητα σε λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα και να προσφέρουν απτό όφελος στον καταναλωτή, όπως η αποθήκευση, η ενίσχυση του δικτύου και η άρση των εμποδίων για την ένταξη ώριμων έργων ΑΠΕ στο σύστημα.
Δεν υπάρχει κορεσμός στο ενδιαφέρον – Υπάρχει κορεσμός στο σύστημα
Υπάρχει κορεσμός στο ενδιαφέρον για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών από νοικοκυριά; Από επιχειρήσεις και επενδυτές;
Όχι, δεν υπάρχει κορεσμός στο ενδιαφέρον. Υπάρχει κορεσμός στο σύστημα. Το ενδιαφέρον για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών παραμένει ιδιαίτερα αυξημένο σε όλα τα επίπεδα. Τα νοικοκυριά συνεχίζουν να εγκαθιστούν συστήματα net metering, ενώ πολλές επιχειρήσεις στρέφονται σε net billing για μείωση του ενεργειακού κόστους.
Από πλευράς επενδυτών, η ζήτηση παραμένει έντονη, αλλά περιορίζεται από τη δυσκολία σύνδεσης στο δίκτυο και τις καθυστερήσεις στη διαδικασία αδειοδότησης. Ο ΣΕΑΠΕΚ υπογραμμίζει ότι δεν υπάρχει κορεσμός ενδιαφέροντος, αλλά δομικός κορεσμός του συστήματος, τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσει το κράτος με τεχνικές και θεσμικές λύσεις.
Πόσα ακόμα φωτοβολταϊκά πάρκα έχουν αδειοδοτηθεί και πόσης εκτιμώμενης ενέργειας, αλλά δεν έχουν ακόμα κατασκευαστεί;
Η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στον τομέα των φωτοβολταϊκών πάρκων στην Κύπρο αντικατοπτρίζει ένα ευρύτερο φαινόμενο που παρατηρείται και διεθνώς: ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αδειοδοτημένων έργων παραμένει ανενεργό, λόγω της αδυναμίας των δικτύων να ανταποκριθούν στον ρυθμό ανάπτυξης των ΑΠΕ.
Στην περίπτωση της Κύπρου, πάνω από το 85% των αδειοδοτημένων φωτοβολταϊκών πάρκων εκτιμάται ότι δεν θα κατασκευαστούν ποτέ, λόγω των περιορισμένων δυνατοτήτων σύνδεσης στο δίκτυο μεταφοράς και διανομής. Πρακτικά, αυτή τη στιγμή μόνο 1 στα 10 έργα με άδεια παραγωγής καταφέρνει να εξασφαλίσει συνδεσιμότητα, γεγονός που έχει εγείρει έντονες ανησυχίες στην επενδυτική κοινότητα.
Ο ΣΕΑΠΕΚ επισημαίνει την ανάγκη για εκκαθάριση του μητρώου των ανενεργών έργων, ώστε να αποδεσμευτούν δυναμικότητες και να δοθεί προτεραιότητα σε έργα που είναι ώριμα, εφικτά και τεχνικά υλοποιήσιμα. Η πολυετής συσσώρευση αδειών που δεν οδηγούνται ποτέ σε κατασκευή δημιουργεί στρεβλώσεις, μπλοκάρει το δίκτυο και λειτουργεί αποτρεπτικά για σοβαρές επενδύσεις.