Του Κυριάκου Ε. Γεωργίου*
Οι πέντε πολυπαραγοντικές πληγές του Φαραώ, (α) κλιματική κρίση, (β) πανδημία, (γ) πόλεμος, (δ) οικονομία και πληθωρισμός και (ε) δημογραφία, μετανάστευση και εργασία, οι οποίες ταλαιπωρούν την ανθρωπότητα την τελευταία περίοδο συνεχίζουν το καταστροφικό τους έργο. Και οι πέντε είναι πολυδιάστατες και προκαλούνται από εξωγενείς παράγοντες ως προς την παγκόσμια και τοπική οικονομία και ως εκ τούτου δύσκολο να αντιμετωπιστούν με παραδοσιακά εργαλεία πολιτικής ή και οικονομικά εργαλεία. Τα καταστροφικά τους αποτελέσματα διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από περιοχή σε περιοχή και η αντιμετώπισή τους προϋποθέτει τολμηρές και συντονισμένες ενέργειες σε διεθνές επίπεδο γιατί δεν υπάρχουν εύκολες και σύντομες λύσεις.
Εν μέσω θέρους η κλιματική κρίση αποτυπώνει ένα επερχόμενο ζοφερό μέλλον, όπου η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί στην τήξη των πάγων και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας με κίνδυνο για τις παράλιες πόλεις, καύσωνες και ακραία και έντονα φυσικά φαινόμενα και συνεπακόλουθες φυσικές καταστροφές, τεράστιες δασικές πυρκαγιές στις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο και άλλες περιοχές με αντίστοιχα χαρακτηριστικά όπως η Καλιφόρνια στις ΗΠΑ, ερημοποίηση περιοχών, δραματικές αλλαγές στη γεωργία και κτηνοτροφία και στην παραγωγή τροφίμων. Είναι φανερό ότι η σημερινή κατάσταση δεν είναι βιώσιμη και οι στόχοι που έχουν τεθεί για μείωση της θερμοκρασίας κατά 20C ανέφικτοι και αναποτελεσματικοί. Οι ψηλές θερμοκρασίες μεταβάλλουν κατασκευές που θεωρούνται σταθερές όπως τις ράγες του σιδηροδρόμου και την άσφαλτο που καλύπτει το οδικό δίκτυο και τους χώρους των αεροδρομίων.
Ο ψηλός πληθωρισμός και οι ελλείψεις στην προσφορά βασικών αγαθών και υπηρεσιών όπως η ενέργεια, τα σιτηρά, τα δημητριακά, τα σπορέλαια και τα λιπάσματα μεταξύ άλλων θα συνεχιστούν και το επόμενο έτος. Επίσης, η αποτελεσματική στελέχωση επιμέρους τομέων της οικονομίας θα συνεχίσει να παρουσιάζει προβλήματα αναντιστοιχίας μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης ανθρώπινου δυναμικού.
Η παρούσα κατάσταση παρουσιάζει ενδιαφέρουσες προκλήσεις. Ο πληθωρισμός συνεχίζει να καλπάζει σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ 7% -10%. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο πληθωρισμός στην Κύπρο αναμένεται να ανέλθει στο 7% το 2022 και ακολούθως να επιβραδυνθεί στο 3,3% το 2023. Η Επιτροπή, επίσης, προβλέπει αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ το 2022 στο 3,2% και 2,1% για το 2023.
Η Ελληνική Τράπεζα στην Κύπρο προχώρησε στην εισαγωγή ομολόγου με επιτόκιο 9% όταν το βασικό επιτόκιο καταθέσεων είναι γύρω στο μηδέν ( -0,5% -- 0,5%) και το αντίστοιχο δανεισμού είναι ( 2% - 4% ). Η απόδοση του δεκαετούς κυπριακού ομολόγου ανέρχεται στο 3,638%, για τον περασμένο μήνα πριν την αύξηση κατά 0,50% του επιτοκίου της ΕΚΤ τον Ιούλιο, ανεβάζοντας την αύξηση από τις αρχές του έτους στις 326,7 ποσοστιαίες μονάδες. Ούτε την περίοδο της μεγάλης κρίσης του 2012 – 2014 όταν το κυπριακό τραπεζικό σύστημα ήταν υπό κατάρρευση δεν δόθηκαν τόσο ψηλά επιτόκια σε ομόλογα και φυσικά η κατάσταση δεν είναι καθόλου λογική. Βεβαίως η τράπεζα δεν θα εξασφάλιζε την απαιτούμενη χρηματοδότηση αν δεν ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει τις επιταγές της αγοράς.
Ο φόβος του στασιμοπληθωρισμού ή πληθωρισμού προσφοράς, ο οποίος δεν προέρχεται από την αντίστοιχη αύξηση της παραγωγής αλλά είτε από την ολιγοπωλιακή ή μονοπωλιακή οργάνωση της οικονομίας έχει θέσει τις κυβερνήσεις και τις Κεντρικές Τράπεζες σε εγρήγορση και επιφυλακή. Ήδη άρχισαν και θα συνεχιστούν μέσα στο έτος αυξήσεις επιτοκίων και μείωση της ρευστότητας μέσω πώλησης ομολόγων ώστε να περιορισθεί ο πληθωρισμός γεγονός που αναπόδραστα θα επηρεάσει την ανάπτυξη της οικονομίας και θα επιφέρει αύξηση της ανεργίας. H EKT ανησυχεί για ύφεση στο επόμενο διάστημα. Η απόφαση και ο τρόπος υλοποίησης δεν είναι αυτονόητα λόγω της φύσης του στασιμοπληθωρισμού και γι’ αυτό οι κεντρικές τράπεζες είναι πολύ προσεκτικές αν και το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι διασφαλισμένο.
Το άλλο μεγάλο πρόβλημα της οικονομίας είναι η στελέχωση βασικών τομέων της οικονομίας με προσοντούχο προσωπικό. Εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη αναντιστοιχία μεταξύ της αυξημένης ζήτησης για εργατικό προσωπικό και μειωμένης προσφοράς ιδιαίτερα σε τομείς που έχουν πληγεί περισσότερο από την πανδημία. Πέραν από την αυτονόητη μείωση σε διαθέσιμο εργατικό προσωπικό λόγω θανάτων υπάρχει και μείωση λόγω ασθένειας, απόσυρσης εργαζομένων λόγω φόβου από την πανδημία, ανάγκη για φύλαξη παιδιών και ατόμων της 3ης ηλικίας .
Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας. Ακόμη πολλοί εργαζόμενοι έχουν βρει εργασία σε τομείς που δεν επηρεάσθηκαν από την πανδημία και δεν επιθυμούν να επιστρέψουν σε ευάλωτους τομείς όπως τις μεταφορές, την τουριστική και την επισιτιστική βιομηχανία. Στην περίπτωση της Κύπρου στην αρχή της καλοκαιρινής περιόδου υπήρχαν φόβοι για έλλειψη προσωπικού στην ξενοδοχειακή βιομηχανία οι οποίες στο τέλος δεν υλοποιήθηκαν λόγω της αναζωπύρωσης της πανδημίας και των προβλημάτων στην εύρυθμη λειτουργία των αερομεταφορών.
Η δημογραφία και η παράνομη μετανάστευση αποτελούν δύο μεγάλες προκλήσεις για την Ευρώπη. Αφενός μεν η γήρανση του αυτόχθονος πληθυσμού και οι μειωμένες γεννήσεις δημιουργούν μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Αφετέρου η οργανωμένη μετανάστευση από χώρες λιγότερο αναπτυγμένες μπορεί να ωφελήσει τόσο τη χώρα προέλευσης, γιατί δίνει διέξοδο στον υπερπληθυσμό και εισροές κεφαλαίων στη χώρα από τα εισοδήματα των μεταναστών αλλά και τη φιλοξενούσα χώρα γιατί μπορεί να καλύψει θέσεις εργασίας που μένουν κενές και να συνεισφέρει στη βελτίωση των οικονομικών δεδομένων και ενίσχυση των κρατικών ταμείων που στηρίζουν συντάξεις και συστήματα υγείας.
Αυτό που δεν μπορεί να συνεχιστεί είναι η αστείρευτη έξοδος νέων ανθρώπων από την Αφρική και την Ασία οι οποίοι προσπαθούν να καταφύγουν στις χώρες της ΕΕ σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Η οικονομική μετανάστευση, το εμπόριο ανθρώπων και η εργαλειοποίηση της ανθρώπινης δυστυχίας από διακινητές και κράτη, όπως η Τουρκία σε σχέση με την Κύπρο και την Ελλάδα, θα πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα και με δραστικό τρόπο. Η υφιστάμενη κατάσταση δεν είναι βιώσιμη και ο τρόπος αντιμετώπισης έχει αποδειχτεί αναποτελεσματικός και μάλλον ενθαρρύνει παρά αποθαρρύνει την παράνομη μετανάστευση.
Η πανδημία του κορωνοϊού συνεχίζει την επέλαση της μεταλλασσόμενη σε νέες μορφές που μας ταλαιπωρούν. Τώρα γνωρίζουμε αρκετά για το πώς θα προστατευθούμε και επομένως η ευθύνη είναι προσωπική και αφορά τον καθένα μας. Η χρήση της μάσκας σε κλειστούς χώρους και σε καταστάσεις πολυκοσμίας είναι απαραίτητη αλλά θα έπρεπε να αφορά προσωπική απόφαση και όχι άνωθεν επιταγή. Η μάσκα είναι το μέσο που μας επιτρέπει να κυκλοφορούμε ελεύθερα. Από την άλλη θα πρέπει να γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια εμβολιασμού των κατοίκων φτωχότερων χωρών που δεν έχουν τη δυνατότητα απορρόφησης του ψηλού κόστους εμβολιασμού. Θα πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι ο εμβολιασμός θα γίνεται πλέον σε ετήσια βάση.
Οφείλουμε να υποκλιθούμε μπροστά στην ηρωική αντίσταση της Ουκρανίας ηγεσίας και λαού στην απαράδεκτη και εγκληματική εισβολή της Ρωσίας. H Ρωσία όπως και η Τουρκία πριν 48 χρόνια καταστρατηγεί τους διεθνείς κανόνες συμπεριφοράς και επιτέθηκε στην Ουκρανία επειδή θεώρησε ότι μπορεί. Η ιστορία με την εκστρατεία των Αθηναίων κατά των Μηλίων επαναλαμβάνεται με μια διαφορά. Η ηγεσία και ο λαός της Ουκρανίας κάνουν το αυτονόητο και αγωνίζονται περί βωμών και εστιών, με τη ενεργή στήριξη της διεθνούς κοινότητας με μεγάλο κόστος για τη χώρα και το λαό και φυσικά προξενούν με τη σειρά τους μεγάλο κόστος στη Ρωσία. Η εξέλιξη του πολέμου είναι απρόβλεπτη αλλά δεν μπορούμε παρά να διερωτόμαστε ποια θα ήταν η εξέλιξη του πολέμου στην Κύπρο αν δεν είχε προηγηθεί η προδοσία και οι μεγάλες δυτικές δυνάμεις στήριζαν την Κύπρο αντί την Τουρκία. Θα πρέπει επίσης να συνειδητοποιήσουμε ότι στην Ουκρανία γίνεται ένας πόλεμος διά αντιπροσώπων όπου το ΝΑΤΟ και ιδιαίτερα οι ΗΠΑ πολεμούν τη Ρωσία. Φαίνεται ότι ο πόλεμος θα είναι μακροχρόνιος μέχρι καταστροφής ή συνθηκολόγησης της Ρωσίας.
Όμως επί της ουσίας η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αλλάξει την παγκόσμια οικονομία με τρόπους που ήταν απρόβλεπτοι και επίσης το οικονομικό εμπάργκο στη Ρωσία έχει πλήξει εξίσου και τις χώρες που το επιβάλλουν. Η Ρωσία και η Ουκρανία είχαν σημαντικό μερίδιο της αγοράς σιτηρών, δημητριακών, για την παραγωγή σπορέλαιων και λιπασμάτων και η απουσία τους επηρεάζει αρνητικά όλες τις χώρες. Στις προηγμένες χώρες οδηγεί στην αύξηση τιμών και πληθωρισμό στις υπό ανάπτυξη χώρες οδηγεί σε λιμό.
Τα θέματα της ενέργειας έχουν τύχει εκτενούς σχολιασμού σε σειρά από προηγούμενα άρθρα. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η Πολιτεία (Κυβέρνηση, Βουλή, ΑΗΚ ΡΑΕΚ και άλλοι ) έχουν ευθύνη. Υπάρχουν ευθύνες γιατί η μετάβαση σε εναλλακτικές, πράσινες πηγές ενέργειας δεν έχει προχωρήσει με μεγαλύτερους ρυθμούς. Υπάρχουν ευθύνες γιατί δεν έχει έλθει κυπριακό φυσικό αέριο για να καλύψει τις ανάγκες όλου του νησιού, της τ/κ κοινότητας συμπεριλαμβανομένης. Αυτές οι αστοχίες έχουν οδηγήσει στη δραματική αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας. Αν η Ινδία, την οποία επισκέφτηκα πρόσφατα, διαθέτει στα πρατήρια καυσίμων συστήματα διάθεσης υγραερίου για αυτοκίνηση γιατί να μη διαθέτει και η Κύπρος.
Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο από την περίοδο των υδρογονανθράκων στην περίοδο των ΑΠΕ όπου η παγκόσμια οικονομία, οι επενδυτές και οι εταιρείες υδρογονανθράκων έχουν σταματήσει να επενδύουν στην ανακάλυψη και εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων και τη δημιουργία διυλιστηρίων και άλλων υποδομών. Ο λόγος είναι απλός. Ο χρόνος αποπληρωμής αυτών των επενδύσεων υπερβαίνει τον ωφέλιμο χρόνο εκμετάλλευσης των ορυκτών καυσίμων. Χαρακτηριστική περίπτωση το Houston όπου παραδοσιακές εταιρείες στο χώρο αναζητούν νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και όπου ούτε νέες γεωτρήσεις γίνονται και φυσικά ούτε και νέες επενδύσεις σε υποδομές. Ο κόσμος σε αυτή τη μεταβατική περίοδο θα πρέπει να βασιστεί στις υφιστάμενες πηγές και υποδομές με ό,τι και αν σημαίνει αυτό. Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχιστεί και η υφιστάμενη προσφορά δεν αυξηθεί, από τις χώρες όπως τη Σαουδική Αραβία και τους γείτονες, που έχουν τη δυνατότητα να το πράξουν άμεσα, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να προετοιμαστούν για ένα δύσκολο και κρύο χειμώνα.
Η τελευταία έκτη πληγή είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και αυτή η οποία θα μπορούσε υπό άλλες περιστάσεις να αντιμετωπίσει με επάρκεια τις άλλες πέντε. Αφορά στην απουσία έντιμης και ικανής ηγεσίας σε όλα τα επίπεδα. Κάποιους εξ αυτών ( Donald Trump, Boris Johnson, Αλέξης Τσίπρας, Ιταλοί ακραίοι δημαγωγοί ) η Δημοκρατία έχει την ικανότητα να τους απομακρύνει. Άλλοι σε λιγότερο δημοκρατικές και περισσότερο αυταρχικές χώρες όπως η Τουρκία, η Ρωσία, η Συρία, το Ιράν και η Βόρειος Κορέα επιβιώνουν εκμεταλλευόμενοι τις ιδιάζουσες συνθήκες. Γενικά, όμως, η εποχή φαίνεται να υστερεί σε ηθικούς και ικανούς ηγέτες οι οποίοι να έχουν τη διορατικότητα να οραματιστούν ένα καλύτερο μέλλον και να καθοδηγήσουν την ανθρωπότητα προς τη σωστή κατεύθυνση. Οι πλείστοι ηγέτες δεν έχουν τις ικανότητες να διαχειριστούν τα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα και πολύ περισσότερο μπροστά στο συλλογικό καλό προτάσσουν το προσωπικό τους κέρδος και συμφέρον σε ένα στενό χρονικό ορίζοντα.
*Εργάτη Γνώσης