Του Χρήστου Μιχάλαρου
Μαζί με τον συναγερμό σε υγειονομικό επίπεδο και σε συνδυασμό με τον φόβο και την αβεβαιότητα στην οικονομία, η πανδημία του κορωνοϊού έφερε τεράστιες αλλαγές στην εργασιακή σκακιέρα. Εν μια νυκτί, εκατομμύρια εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο, και χιλιάδες στην Κύπρο, αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν σε νέα δεδομένα, τα οποία έβλεπαν να συντελούνται δειλά-δειλά σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου.
Στις πλείστες των περιπτώσεων και όπου ήταν πρακτικά εφικτό, η εξ αποστάσεως εργασία ή «δουλειά από το σπίτι» επιβλήθηκε ως πρακτική, προκειμένου οι επιχειρήσεις να εξακολουθήσουν να λειτουργούν και να αποφευχθεί η μείωση του τζίρου ή το λουκέτο και κατά συνέπεια οι μαζικές απολύσεις, κάτι που θα επέφερε σημαντικό πλήγμα στις οικονομίες των χωρών.
Η συζήτηση είχε ήδη ξεκινήσει
Και γιατί όχι; Η συζήτηση για την εξ αποστάσεως εργασία, σε κάποιες περιπτώσεις, είχε αρχίσει ήδη να περνάει από τη θεωρία στην πράξη. Η συζήτηση για το κατά πόσον ένα τέτοιο μοντέλο απασχόλησης θα ήταν εξίσου βιώσιμο ή ακόμα και πιο κερδοφόρο για τις επιχειρήσεις, είχε ήδη ανοίξει. Η σταδιακή αντικατάσταση των μισθωτών υπαλλήλων από ελεύθερους επαγγελματίες που δουλεύουν με projects και χωρίς να απαιτείται η φυσική τους παρουσία στο γραφείο ήταν διακριτή πριν «χτυπήσει» η πανδημία.
Μιλώντας στο Economy Today, ο Μιχάλης Μπλέτσας, ένα από τα κορυφαία επιστημονικά στελέχη του Massachusetts Institute of Technology (ΜΙΤ), Διευθυντής Πληροφορικής και Ερευνητής στο MIT Media Lab, υποστηρίζει ότι οι εργασιακές μας συνήθειες είχαν αρχίσει να αλλάζουν πολύ πριν από τον κορωνοϊό, ως αποτέλεσμα των τεχνολογικών εξελίξεων και της σταδιακής μετάβασης σε δραστηριότητες έντασης γνώσης.
Επισημαίνει δε ότι η πανδημία έρχεται απλώς να αναδείξει αυτές τις εξελίξεις, μιας και η εργασία από το σπίτι, όπως λέει, είναι για μεγάλη μερίδα των εργαζομένων ο μόνος τρόπος. Για πολλούς εργοδότες αλλά και εργαζόμενους η ανάγκη γίνεται ευκαιρία να ξεπεράσουν τις όποιες προκαταλήψεις είχαν για την εργασία από το σπίτι.
Ευκαιρία για τις επιχειρήσεις
Oι περιπτώσεις στον δυτικό κόσμο δεν ήταν λίγες όπου επιχειρήσεις προσέφεραν ακριβώς αυτό: κοινόχρηστους χώρους εργασίας για ελεύθερους επαγγελματίες, οι οποίοι παρέχουν μια σειρά από ανέσεις που κάνουν το μοντέλο αρκετά δελεαστικό. Όμορφοι και άνετοι χώροι, σύγχρονος εξοπλισμός, απεριόριστο και ασφαλές διαδίκτυο, άμεση τεχνική υποστήριξη και μια εργασιακή εμπειρία που πλαισιώνεται με χώρους ομαδικών συσκέψεων, καφετέρια, ακόμα και εστιατόριο για το μεσημεριανό διάλειμμα.
Τα οφέλη για τις επιχειρήσεις εν πολλοίς μοιάζουν λογικά: χαμηλότερο λειτουργικό κόστος (ρεύμα, θέρμανση, τηλεπικοινωνίες, νερό κ.ά.), λιγότερο πάγιο κόστος (κτίρια και εγκαταστάσεις, προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας, επαγγελματικός εξοπλισμός κ.ά.) μειωμένο μισθολογικό κόστος (ασφάλιση, επετηρίδα, bonus κ.ά.) αλλά και αρκετά μεγαλύτερη ευελιξία στη διεκπεραίωση των εργασιών.
Από την άλλη, οι εργαζόμενοι, με δέλεαρ την ευελιξία, την έλλειψη αποκλειστικότητας και ενδεχομένως κάπως πιο αυξημένες αποδοχές, έρχονταν αντιμέτωποι με το «σπάσιμο» σημαντικών δικτύων ασφαλείας, αναλαμβάνοντας μόνοι τους το ρίσκο του εργασιακού τους περιβάλλοντος.
Βίαια τετελεσμένα
Η πανδημία του κορωνοϊού οδήγησε σε μερικά τετελεσμένα, όπως η βίαιη εξοικείωση με τις επιταγές μιας τεχνολογίας που έπρεπε να έχει υιοθετηθεί «χθες», αλλά και το αναγκαστικό πείραμα που φέρνει μαζί του όλες τις εργασιακές πτυχές ενός μέλλοντος μακριά από το γραφείο. Οι ουσιαστικοί κίνδυνοι όμως είχαν αρχίσει να εμφανίζονται από πριν: ιδιωτικότητα, ασφάλιση και εργασιακά δικαιώματα είχαν αρχίσει να δέχονται ήδη πολλαπλά χτυπήματα.
«Με όλο και περισσότερους εργαζόμενους να περνάνε στο ελεύθερο επάγγελμα μέσω της παροχής υπηρεσιών για σύντομο χρονικό διάστημα σε πληθώρα αποδεκτών (“gig economy”), πολλά από τα εργασιακά δικαιώματα που βασίζονταν στις καθιερωμένες σχέσεις εργοδοσίας/εργαζομένων άρχισαν να χάνονται. Ο μεγάλος κίνδυνος που δημιουργεί ο κορωνοϊός είναι η ισοπέδωση των δικαιωμάτων αυτών στο όνομα της άμεσης αντιμετώπισης του μεγάλου κύματος ανεργίας», αναφέρει ο κ. Μπλέτσας.
Ο κορωνοϊός μάς έπιασε στον ύπνο
Όλες οι πτυχές του παγκόσμιου συστήματος, από τα υγειονομικά συστήματα μέχρι τα χρηματοπιστωτικά, τα εργασιακά και τα οικονομικά μοντέλα, πιάστηκαν στον ύπνο. Κανείς δεν ήταν προετοιμασμένος για τόσο μεγάλες και ριζικές αλλαγές, πόσο μάλλον οι ίδιες οι επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι και οι πάροχοι τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών.
«Στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα δίκτυα πρόσβασης πάσχουν από μεγάλη ασυμμετρία και σχετικά μικρή αξιοπιστία. Η πρώτη οφείλεται στο ότι έχει δοθεί έμφαση στην κατανάλωση ψυχαγωγικού περιεχομένου και όχι στη δημιουργικότητα ή τη συμμετοχή του χρήστη στην παραγωγή περιεχομένου. Οι ταχύτητες προς τον χρήστη (download) είναι πολύ μεγαλύτερες από τις ταχύτητες από τον χρήστη (upload). Οι δυσκολίες στις τηλεδιασκέψεις είναι μια από τις πιο προφανείς συνέπειες αυτής της πραγματικότητας. Η μικρή αξιοπιστία έχει συνήθως να κάνει με τον χαλκό που χρησιμοποιείται στα τελευταία στάδια της σύνδεσης και ο οποίος έχει ξεπεραστεί εδώ και καιρό αλλά και δεν μπορεί να αντικατασταθεί χωρίς σημαντικές επενδύσεις υποδομών», λέει ο ίδιος.
Εξαρτάται από τη δουλειά και τον άνθρωπο
Πέραν τούτων, τι γίνεται με την «ταμπακιέρα»; Το αν τα αποτελέσματα του κάθε εργαζόμενου είναι εξίσου καλά δουλεύοντας από το σπίτι, σε σύγκριση με τη δουλειά στο γραφείο, εξαρτάται από το είδος της δουλειάς, το οικιακό περιβάλλον και τον χαρακτήρα του εργαζόμενου.
«Εξαρτάται απόλυτα από το είδος της εργασίας αλλά και από την ιδιοσυγκρασία των εργαζομένων. Για ανθρώπους (όπως εγώ) που, έτσι κι αλλιώς, περνάνε ένα μεγάλο μέρος της μέρας τους μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, η εργασία από το σπίτι μπορεί να είναι πιο παραγωγική από αυτήν στο γραφείο, δεδομένου και του στριμώγματος που επικρατεί πολύ συχνά στους εργασιακούς χώρους λόγω των υψηλών τιμών των ακινήτων», εξηγεί ο κ. Μπλέτσας.
Τελικά όμως, η εξ αποστάσεως εργασία θα επικρατήσει έναντι των παραδοσιακών δομών;
«Αν και δεν είμαστε ακόμα απόλυτα έτοιμοι για αλλαγή της ισορροπίας υπέρ της εργασίας στο σπίτι, σίγουρα η τάση στροφής προς αυτήν θα συνεχίσει και μετά την πανδημία, με κύριο μοχλό πίεσης την ανάγκη μετάβασης σε μια πιο “πράσινη” οικονομία. Για χώρες με μεσογειακό κλίμα και τρόπο ζωής, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, αυτό είναι και μια μεγάλη ευκαιρία προσέγγισης ανθρώπινου δυναμικού», λέει ο ίδιος.
Αλλάζουν τα ίδια τα επαγγέλματα;
Μια συζήτηση που είχε αρχίσει ήδη τα τελευταία χρόνια, είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι θα επιλέγουν τις σπουδές και κατά συνέπεια τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό στο όχι πολύ μακρινό μέλλον. Πολλά από τα παραδοσιακά επαγγέλματα χάνονται, νέα δημιουργούνται και άλλα υπεράνω πάσης υποψίας κερδίζουν έδαφος μέσα σε λίγα χρόνια. Έχει ρόλο να διαδραματίσει υπό αυτές τις συνθήκες η αλλαγή στη δομή των εργασιών και της συμπεριφοράς που φέρνει μαζί του ο κορωνοϊός;
Σύμφωνα με τον κ. Μπλέτσα, η πανδημία δεν αναμένεται να παίξει σημαντικότερο ρόλο απ’ ό,τι η ίδια η λεγόμενη «4η βιομηχανική επανάσταση».
«Αυτή είναι που ωθεί τις εξελίξεις και είναι πιο σημαντικό, αντί να μιλάμε για νέα επαγγέλματα, να μιλάμε για νέες δεξιότητες. Πιο συγκεκριμένα, για μετα-δεξιότητες. Σε μια πραγματικότητα όπου η γνώση είναι εύκολα προσβάσιμη, είναι πιο σημαντικό το να ξέρεις πού θα βρεις την απάντηση για κάτι από το να ξέρεις την ίδια την απάντηση. Είναι πιο σημαντικό το να μπορείς να καλλιεργήσεις γρήγορα μια νέα δεξιότητα από το να έχεις έναν συγκεκριμένο στατικό αριθμό από αυτές για όλη σου τη ζωή. Τομείς όπως αυτοί της υγείας και της φροντίδας, του χειρισμού και της ανάλυσης μεγάλων δεδομένων, της “πράσινης” οικονομίας, των κάθε είδους μηχανικών αλλά και όλων των δημιουργικών επαγγελμάτων, θα συνεχίσουν να δημιουργούν θέσεις εργασίας. Η έλλειψη δεν θα είναι σε αυτές αλλά σε ανθρώπους με τις κατάλληλες δεξιότητες», καταλήγει ο κ. Μπλέτσας.
«Ήρθε για να μείνει»
Απαντώντας σε ερώτηση του Economy Today, μέσω τηλεδιάσκεψης που διοργάνωσε το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της Ελλάδας, σχετικά με την ανάγκη αναδιαμόρφωσης του νομικού πλαισίου που διέπει τις εργασιακές σχέσεις λόγω της αύξησης της εξ αποστάσεως εργασίας, ο αντιπρόεδρος του σώματος, Δημήτρης Παπαδημούλης, απάντησε ότι κάτι τέτοιο είναι απολύτως απαραίτητο.
«Η τηλε-εργασία έρχεται για να μείνει και αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει από τώρα να μπει στην ατζέντα το θέμα των εργασιακών δικαιωμάτων για όσους εργάζονται με αυτό τον τρόπο. Όχι μόνο τώρα, προσωρινά, αλλά με αφορμή την κρίση να συζητήσουμε για μετά την κρίση. Η τηλε-εργασία είναι μια τάση που θα ενισχύεται και άρα πρέπει να δούμε το σύγχρονο εργατικό δίκαιο, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προκειμένου να διασφαλιστούν τα δικαιώματα, που δεν είναι μόνο η αμοιβή, αλλά και τα ασφαλιστικά κ.ά.», υπογράμμισε.
Πλεονεκτήματα για εργαζόμενους από το σπίτι
Οικείο περιβάλλον και εξατομικευμένες συνθήκες
Από την ενδυμασία μέχρι το αν θα υπάρχει δυνατή μουσική στον χώρο, όλα περνάνε από το χέρι του εργαζόμενου, χωρίς τους περιορισμούς και τις επιταγές κάποιας επίσημης εταιρικής πολιτικής για τέτοιου είδους ζητήματα. Παράλληλα, με τη χρήση του προσωπικού εξοπλισμού (π.χ. ηλεκτρονικός υπολογιστής), η ευκολία στη διεκπεραίωση των εργασιών είναι μάλλον μεγαλύτερη, αλλά και πιο ευχάριστη ως εμπειρία.
Περισσότερη ηρεμία και μεγαλύτερη συγκέντρωση
Είναι σαφές ότι στον εργασιακό χώρο η παρουσία και η συμπεριφορά συναδέλφων πολλές φορές αποσπούν την προσοχή, όχι πάντα με τον πιο ευχάριστο τρόπο. Τηλέφωνα που χτυπούν, διαπληκτισμοί, φωνές και φυσικοί ήχοι πλέον ανήκουν στο παρελθόν.
Επικοινωνία σε άλλη βάση
Πλέον, οι συνομιλίες μέσω του εσωτερικού τηλεφώνου δεν υφίστανται και έτσι εφαρμογές chat και email κερδίζουν έδαφος, θέτοντας την επικοινωνία σε νέα βάση. Μπορεί το κινητό να συνεχίζει να χτυπά, ωστόσο οι χρόνοι απάντησης γίνονται πιο ευέλικτοι, δίνοντας έτσι περιθώριο για καλύτερη επεξεργασία του αιτήματος, αλλά και για καλύτερη αποφυγή τυχόν προστριβών.
Ευελιξία στην κατανομή του χρόνου
Προφανώς και κάποια deadlines θα πρέπει να τηρούνται, ωστόσο η αυστηρότητα του εργασιακού προγραμματισμού στις περισσότερες περιπτώσεις παύει και οι χρόνοι γίνονται πιο ευέλικτοι, ενώ οι περισσότεροι εργοδότες απαιτούν αποτέλεσμα έναντι συγκεκριμένης χρονικής κατανομής στην εργασία. Επιπλέον, λόγω του ότι δεν απαιτείται η φυσική παρουσία στο γραφείο, κάποιοι επιλέγουν να κερδίσουν μερικές ώρες ύπνου, την ώρα που γλιτώνουν το κόστος της μετακίνησης.
Καλύτερη διατροφή και εξοικονόμηση χρημάτων
Η ευκολία με την οποία κανείς παραγγέλνει φαγητό στη δουλειά αντικαθίσταται από την πολυτέλεια του σπιτικού φαγητού, καθώς είναι πολύ ευκολότερο να μαγειρέψει και να καταναλώσει κανείς πιο υγιεινό φαγητό όντας στο σπίτι παρά υπό την πίεση του ωραρίου.
Μειονεκτήματα για εργαζόμενους από το σπίτι
Έλλειψη συντονισμού με την ομάδα
Μπορεί ο τρόπος επικοινωνίας να έχει αλλάξει, ωστόσο τίποτα δεν αντικαθιστά την ταχύτητα και τον συντονισμό μιας ομάδας που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση και έχει αναπτύξει κώδικες και ειδικά αντανακλαστικά. Η συγκεκριμένη απώλεια του αυτόματου συντονισμού στις απλές εργασίες λειτουργεί σε βάρος του αποτελέσματος.
Κατάρρευση προσωπικού προγράμματος
Η ελευθερία της κατανομής μεγαλύτερου μέρους του προσωπικού χρόνου, σε συνδυασμό με την εντύπωση της 24ωρης διαθεσιμότητας εκ μέρους του εργοδότη, εγκυμονεί τον κίνδυνο της πλήρους κατάρρευσης του προγράμματος και της αλλαγής των ωρών του ύπνου, σε συνδυασμό με το ενδεχόμενο να καταλήξει κανείς να εργάζεται πολύ περισσότερες ώρες σε σχέση με το παρελθόν.
Πρόγραμμα από πρόγραμμα διαφέρει
Μπορεί στα πλεονεκτήματα να συμπεριλαμβάνεται η ευελιξία στην κατανομή του χρόνου με ένα δικό μας πρόγραμμα, ωστόσο κανείς δεν μας εγγυάται ότι αυτό το πρόγραμμα είναι αποτελεσματικό και ότι βρίσκεται σε αρμονία με τα προγράμματα των άλλων και τους στόχους της δουλειάς. Ο κίνδυνος να υπάρξει αποσυντονισμός, υπό αυτή την έννοια, είναι τεράστιος.
Πλήγμα στην κοινωνικοποίηση
Η αφοσίωση στον υπολογιστή για περισσότερες ώρες σε σχέση με το παρελθόν, σε συνδυασμό με τον αυτοπεριορισμό λόγω της πανδημίας, είναι πολύ πιθανό να φέρουν μεγάλες αλλαγές στις σχέσεις μας με φίλους και συγγενείς, ενώ η συνεχής τριβή με την οικογένεια μπορεί να φέρει στην επιφάνεια προβλήματα και διαφορές που καλύπτονταν από την απόσταση των ωρών εκτός σπιτιού. Επίσης, οι στενές σχέσεις με ανθρώπους από τον εργασιακό χώρο κατά πάσα πιθανότητα θα περάσουν τη δική τους δοκιμασία λόγω της απόστασης.
Μακριά από τα κέντρα λήψης αποφάσεων
Ειδικά για τους επαγγελματίες που έχουν τη φιλοδοξία της ανέλιξης, η εξ αποστάσεως εργασία αποτελεί σημαντικό εμπόδιο. Η απόσταση που υπάρχει από τα κέντρα λήψης αποφάσεων και χάραξης πολιτικής, αλλά και η αποστασιοποίηση από ανώτερους που μπορούν να κρίνουν την εργασία όχι μόνο από το αποτέλεσμα αλλά και από τις ιδέες, τον τρόπο διεκπεραίωσης και τη συνολική παρουσία μας στο γραφείο, έρχονται να προστεθούν στα όποια εμπόδια για επαγγελματική ανέλιξη.