Του Ξένιου Μεσαρίτη
Η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή και ο τρόπος απόδοσής της βρίσκεται μονίμως ψηλά στην ατζέντα τους τελευταίους μήνες σε μια διαδικασία που μοιάζει αδιέξοδη. Εργοδοτικές οργανώσεις, συντεχνίες και κυβέρνηση επιμένουν σε διαφορετικές θέσεις, με αποτέλεσμα να επικρατεί σύγχυση για το ποια είναι η βάση της διαπραγμάτευσης. Τα ερωτήματα αν πρέπει να τα συμπυκνώσουμε είναι: η ΑΤΑ θα παραμείνει όπως είναι ή θα μεταρρυθμιστεί; Αν μεταρρυθμιστεί, ποιο σχήμα θα ακολουθήσει; Θα πρέπει να αποδίδεται ΑΤΑ για το σύνολο του πληθωρισμού ή για είδη βασικής ανάγκης; Το «ΑΤΑ» για όλους ήταν όντως κάτι που θα μπορούσε να εφαρμοστεί; Θα έπαιρνε και ο Νταβίντ Λουίζ ΑΤΑ;
Αδιαμφησβήτητα η φιλοσοφία της ΑΤΑ έχει ένα σκοπό ο οποίος είναι θεμιτότατος, όποια πλευρά και αν εκπροσωπεί ο οποιοσδήποτε. Όπως είχε τονίσει και ο Πρόεδρος του Δημοσιονομικού Συμβουλίου Μιχάλης Περσιάνης στο Economy Today «Η ΑΤΑ έχει σαφώς θετικά και αρνητικά, όπως όλες οι πολιτικές, αλλά πρέπει να δοθεί με τρόπο που να υπηρετεί τη φιλοσοφία για την οποία καταρτίστηκε αρχικά». Με τα τρία βασικά σενάρια πιο κάτω θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τις επιλογές που υπάρχουν, με τα θετικά τους και τα αρνητικά ούτως ώστε να δούμε τι θα εξυπηρετούσε περισσότερο την φιλοσοφία της ΑΤΑ της οποίας την απόδοση θεωρούμε ως θεμελιώδη.
Επιλογή 1: Η οριζόντια απόδοση
Στο πρώτο σενάριο, και αυτό που δείχνει ως κυρίαρχη βάση συζήτησης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αλλά και την ισχύουσα πρακτική, όλοι οι εργαζόμενοι ανεξαιρέτως θα λάβουν το ίδιο ποσοστό ΑΤΑ. Το ποσοστό κυμαίνεται εκεί που συμφωνήθηκε προσωρινά τον Ιούνη του 2023 και δη στο 66,7% του πληθωρισμού της προηγούμενης χρονιάς. Πρόκειται για το πιο απλό και «προβλέψιμο» μοντέλο με το οποίο το κράτος και οι επιχειρήσεις, σήμερα, γνωρίζουν εκ των προτέρων το κόστος, οι εργαζόμενοι έχουν μια σταθερή προσδοκία, και οι διαπραγματεύσεις περιορίζονται σε τεχνικά ζητήματα.
Ωστόσο, κανείς από τις εμπλεκόμενες πλευρές που βρίσκονται σήμερα σε αυτό το αδιέξοδο δεν μένει ικανοποιημένη με το «στάτους κβο» της ΑΤΑ. Οι συντεχνίες θεωρούν ότι οι εργαζόμενοι αδικούνται παρεκκλίνοντας από τα κεκτημένα, οι εργοδότες βλέπουν να διογκώνεται το μισθολογικό κόστος και όλες οι πλευρές θεωρούν τους εαυτούς τους ηττημένους. Σαφώς η κοινωνική ένταση παραμένει, με την εργασιακή σύγκρουση να υποβόσκει ενώ υπόσχεται εκατέρωθεν πιο σκληρή στάση για το μέλλον.
Επίσης, με την υφιστάμενη πρακτική, αν συνεχίσει, δείχνουμε ότι κωφεύουμε στις διεθνείς παραινέσεις για το ζήτημα της ΑΤΑ. Οι διεθνείς οργανισμοί ―ΔΝΤ, Κομισιόν, οίκοι αξιολόγησης― προειδοποιούν ότι η συνέχιση της πρακτικής θα επιβαρύνει μακροπρόθεσμα την ανταγωνιστικότητα της κυπριακής οικονομίας και δημιουργώντας μετρήσιμους κινδύνους και για τα δημόσια ταμεία ένεκα κρατικού μισθολογίου με τον υφιστάμενο τρόπο απόδοσης της ΑΤΑ.
Σαφώς, με την υφιστάμενη πρακτική ουσιαστικά αυξάνουμε τις ανισότητες ανάμεσα σε υψηλόμισθους και χαμηλόμισθους αφού προφανώς στο σενάριο πληθωρισμού 2% κάποιος που παίρνει 100.000 ευρώ θα πάρει ΑΤΑ 1.200 ευρώ και κάποιος που παίρνει 20.000 ευρώ θα πάρει ΑΤΑ 200 ευρώ (υπάρχουν βέβαια και οι εκπτώσεις λόγω του φόρου εισοδήματος που ωστόσο δεν γεφυρώνουν το επιπλέον χάσμα).
Επιλογή 2: Η κλιμακωτή απόδοση
Η δεύτερη επιλογή, η λεγόμενη κλιμακωτή ΑΤΑ, επιχειρεί να συνδέσει την αποζημίωση με το ύψος του μισθού. Σε αυτό το μοντέλο, κάποιος με ετήσιο εισόδημα 20.000 ευρώ θα μπορούσε να λαμβάνει το 100% της ΑΤΑ, ενώ ένας εργαζόμενος με εισόδημα 100.000 ευρώ θα περιοριζόταν στο 10%. Ουσιαστικά η λογική της κλιμακωτής απόδοσης της ΑΤΑ είναι πιο κοντά στην φιλοσοφία της αφού προστατεύεται από την αύξηση του κόστους ζωής περισσότερο αυτός που είναι πιο ευάλωτος στον πληθωρισμό σε σχέση με αυτόν που παίρνει περισσότερο και είναι λιγότερο ευάλωτος.
Όμως, και σε αυτή την περίπτωση η εφαρμογή προκαλεί αμφιλεγόμενες καταστάσεις. Αρχικά δημιουργούνται “κόκκινες γραμμές” που αδικούν όσους βρίσκονται λίγο πάνω ή λίγο κάτω από το εκάστοτε όριο, δηλαδή αν τεθεί το όριο της μέγιστης αποζημίωσης στις 30.000 ευρώ αδικείται αυτός που παίρνει 30.200 ευρώ και σχετικώς ευνοείται αυτός που παίρνει 29.800 ευρώ. Επίσης, οι μισθοί τείνουν να συμπιεστούν, με αποτέλεσμα να θολώνει η διαφορά μεταξύ των ανώτατων στελεχών των οργανισμών με των κατώτατων. Για παράδειγμα στο δημόσιο κάποιος που είναι στην Α5 κλίμακα μπορεί λόγω ΑΤΑ να παίρνει περισσότερο μισθό από κάποιον που είναι στην Α7 κλίμακα ενώ έχουν τα ίδια χρόνια υπηρεσίας. Όσον αφορά το δημοσιονομικό κόστος, με την κλιμακωτή απόδοση της ΑΤΑ μειώνεται σχετικά με την οριζόντια απόδοση, αλλά το αίσθημα αδικίας σε μερίδα του πληθυσμού παραμένει ζωντανό και απειλεί να τροφοδοτήσει νέες εντάσεις.
Επιλογή 3: Η προοδευτική απόδοση
Η τρίτη εκδοχή, η προοδευτική ΑΤΑ, είναι πιο σύνθετη αλλά και πιο κοντά στη φιλοσοφία της κοινωνικής δικαιοσύνης. Σε αυτό το σχήμα, όλοι οι εργαζόμενοι αποζημιώνονται πλήρως για τις πρώτες, ας πούμε, 10.000 ευρώ εισοδήματος. Για το κομμάτι εισοδήματος από 10.001 έως 30.000 ευρώ, η ΑΤΑ μειώνεται στο 90%, για το επόμενο τμήμα στο 70% και ούτω καθεξής, μέχρι να μηδενιστεί για πολύ υψηλά εισοδήματα, όπως π.χ. πάνω από 70.000 ευρώ.
Με αυτόν τον τρόπο, διατηρούνται οι αναλογίες ανάμεσα στις μισθολογικές κλίμακες αλλά και η κοινωνική δικαιοσύνη. Δεν προσθέτεις επιπλέον στον υψηλόμισθο, ενισχύεις του χαμηλόμισθους ενώ δεν προκαλείται ούτε στρέβλωση στην μισθολογική κατανομή και τον συσχετισμό μεταξύ των κλιμάκων σε σχέση με την κατάσταση προ απόδοσης της ΑΤΑ. Ίσως η εφαρμογή να απαιτεί τεχνική πολυπλοκότητα και προσεκτική φόρμουλα, ώστε να μη δημιουργούνται στρεβλώσεις, όμως η λογική της μοιάζει πιο δίκαιη και πιο κοντά στον πραγματικό σκοπό της ΑΤΑ ενώ πιθανότατα να αποτελεί και την πιο συμφέρουσα λύση για τα δημόσια ταμεία.
Το ερώτημα του πληθωρισμού
Πέρα από το ποιο μοντέλο θα επιλεγεί, υπάρχει ένα ακόμη θεμελιώδες ζήτημα το οποίο αντανακλάται στο «ποιον πληθωρισμό θέλουμε να αποζημιώνει η ΑΤΑ». Σήμερα, ο γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, που αποτελεί το σημείο αναφοράς για την ΑΤΑ, περιλαμβάνει έστω με μικρή στάθμιση, προϊόντα πολυτελείας, ενώ την ίδια στιγμή δεν καταγράφει επαρκώς δαπάνες που αφορούν την καθημερινότητα, όπως για παράδειγμα το κόστος των οίκων ευγηρίας.
Ας το παρουσιάσουμε με ένα πιο απτό παράδειγμα με τα τσιγάρα, το αλκοόλ και τη ζάχαρη. Αν το κράτος έρθει μέσα στα πλαίσια της πολιτικής του να αυξήσει το φόρο στα καπνικά προϊόντα, στο αλκοόλ και τη ζάχαρη που αποδεδειγμένα η κατανάλωσή τους θα επιβαρύνει το κρατικό σύστημα υγείας άρα και τα δημόσια ταμεία, η σημερινή μέθοδος μέτρησης της απόδοσης της ΑΤΑ θα καταστήσει την εφαρμογή της πολιτικής ανέφικτη. Γιατί; Ουσιαστικά επειδή η ΑΤΑ θα έρθει να καταστήσει περίπου ικανό τον εργαζόμενο να αγοράσει τις ίδιες ποσότητες των προϊόντων αυτών με πριν. Δηλαδή αν αυξηθεί κατά 10% η τιμή αυτών των προϊόντων, θα υπάρξει σταθμισμένη αύξηση στον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή και η ΑΤΑ θα έρθει να προσπαθήσει να κρατήσει την πραγματική αγοραστική δύναμη στο ίδιο επίπεδο.
Συνεπώς αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να τεθεί, μακριά βέβαια από τη συνθηματολογία, ούτως ώστε η ΑΤΑ να αποκαθιστά την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών όχι για την διατήρηση της πολυτέλειας αλλά για να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχει μειωμένη αγοραστική ικανότητα για τα βασικά είδη διαβίωσης.
Η πρόταση-φωτοβολίδα, ο Νταβίντ Λουίζ και η ανάγκη για λύσεις
Μέσα σε στο πλαίσιο της διαπραγμάτευσης, τις προηγούμενες βδομάδες, η κυβέρνηση εισήγαγε την πρόταση-φωτοβολίδα «ΑΤΑ για όλους». Μια θέση που, αν και απαντά στο γεγονός ότι σήμερα μόνο το 40% των εργαζομένων καλύπτεται από τον θεσμό της ΑΤΑ και ακούγεται αρκετά προοδευτική, παρουσιάστηκε χωρίς κανένα συγκεκριμένο περιεχόμενο και γρήγορα «έσβησε».
Με μια δόση χιούμορ - αλλά και ουσίας - ένεκα της έλλειψης σαφούς σχεδιασμού θα μπορούσαμε να θέσουμε το ερώτημα αν θα δικαιούται ΑΤΑ και ο σούπερ σταρ της ποδοσφαιρικής ομάδας της Πάφου Νταβίντ Λουίζ ο οποίος λαμβάνει από τους εργοδότες του πέραν των 700.000 ευρώ ετησίως. Και πόσο θα ήταν το ποσό της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής βάσει των επιλογών που γράψαμε πιο πάνω;
Ουσιαστικά, ενώ οι συντεχνίες χθες δήλωσαν έτοιμες να κλιμακώσουν τα μέτρα τους, οι εργοδότες θα αποφασίσουν τις επόμενές τους ενέργειες στην πανεργοδοτική διάσκεψη την επόμενη βδομάδα και η κυβέρνηση καλείται να δώσει περιεχόμενο στις προτάσεις της ίσως να είμαστε στο τελευταίο σημείο καμπής (ελπίζουμε όχι μέχρι το επόμενο). Άρα επείγει επαναπροσανατολισμός της συζήτησης και όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να θέσουν επί τάπητος το που θέλουμε να οδηγήσει αυτή η εργασιακή κρίση, να ανασκευάσουν τα ερωτήματα και να βρουν τις απαντήσεις που πρέπει.
Χωρίς ουσιαστική λύση, το μόνο βέβαιο είναι ότι το ζήτημα θα επιστρέφει διαρκώς, κάθε φορά πιο πιεστικό και με λιγότερα περιθώρια ελιγμών.