Το ζήτημα της στέγασης βρίσκεται πλέον στην κορυφή της κοινωνικής και οικονομικής ατζέντας στην Κύπρο. Όχι απλώς ως αφηρημένη ανάγκη, αλλά ως πραγματικό πρόβλημα επιβίωσης για όλο και περισσότερους πολίτες, κυρίως χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων, που βλέπουν τα ενοίκια και τις τιμές αγοράς να εκτοξεύονται και την ιδιοκατοίκηση να απομακρύνεται ως προοπτική. Η προσφορά κατοικίας στις αστικές περιοχές κυρίως αδυνατεί να ανταποκριθεί στη ραγδαία αυξανόμενη ζήτηση, δημιουργώντας συνθήκες εκτόπισης, υπερτιμολόγησης και κοινωνικής ανισότητας.
Οι λόγοι είναι πολλοί: η αύξηση του πληθυσμού, η άνοδος του κόστους κατασκευής, οι καθυστερήσεις στην αδειοδότηση έργων, η περιορισμένη κρατική παρέμβαση και η αργή κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα. Όπως επίσης και η καλοδεχούμενη κατά τ’ άλλα μαζική εισροή εργαζομένων από εταιρείες ξένων συμφερόντων.
Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών, την περίοδο Ιανουαρίου 2023 – Αυγούστου 2024 παραχωρήθηκαν 48.212 άδειες προσωρινής διαμονής σε εργαζομένους ξένων εταιρειών και τις οικογένειές τους. Από αυτούς, 20.997 αφορούν απασχολούμενους και 25.053 μέλη οικογενειών στο πλαίσιο οικογενειακής επανένωσης, ενώ άλλες 2.162 εκδόθηκαν για εξαρτώμενους επισκέπτες (γονείς, σύντροφοι, παιδιά). Οι περισσότεροι προέρχονται από τη Ρωσία (33.517), ακολουθούμενοι από Ουκρανία, Λευκορωσία, Ισραήλ, Ινδία και Λίβανο.
Αν και η εγκατάσταση υψηλής ειδίκευσης ανθρώπινου δυναμικού προσδίδει δυναμική στην οικονομία και συντηρεί τη μεταστροφή της χώρας προς ένα νέο μοντέλο, δημιουργεί παράλληλα επιπλέον πίεση στη στεγαστική αγορά – ειδικά όταν αυτή δεν είναι προετοιμασμένη να την απορροφήσει. Δεκάδες χιλιάδες νέοι κάτοικοι αναζητούν κατοικία – συχνά σε πιο ακριβές κατηγορίες –ωθώντας προς τα πάνω τις τιμές.
Το φαινόμενο δεν είναι μοναδικό για την Κύπρο. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Eurocities, 9 στους 10 δημάρχους ευρωπαϊκών πόλεων εντοπίζουν τη στέγαση ως τη μεγαλύτερη κοινωνική πρόκληση. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά πλέον τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Ταμείου Στέγασης και πιο ευέλικτους κανονισμούς κρατικών ενισχύσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω της Πολιτικής Συνοχής υπογραμμίζει πως η στεγαστική κρίση απειλεί την ίδια τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα των πόλεων της ΕΕ.
Σε αυτό το περιβάλλον, η Κύπρος καλείται να δράσει με σχέδιο, ταχύτητα και διορατικότητα. Χρειάζεται μια πολυεπίπεδη, στρατηγική προσέγγιση. Η υιοθέτηση ενισχυμένου μοντέλου “Build-to-Sell” με κρατική στήριξη και συνέργειες με τον ιδιωτικό τομέα θα μπορούσε να ενισχύσει την προσφορά σε κατοικίες για χαμηλά και μεσαία εισοδήματα. Παράλληλα, η εφαρμογή “Rent-to-Buy” προγραμμάτων — με ενοίκιο χαμηλότερο της αγοράς και δυνατότητα σταδιακής αγοράς — μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός ενίσχυσης της ιδιοκατοίκησης και σταθεροποίησης των νοικοκυριών. Σχέδια που έχουν εφαρμοστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε σκανδιναβικές χώρες δείχνουν τον δρόμο.
Η επίσπευση των πολεοδομικών εγκρίσεων, η αξιοποίηση μελών του ΕΤΕΚ για την υποστήριξη των αδειοδοτήσεων και η υιοθέτηση fast-track διαδικασιών είναι πλέον αναγκαία. Επιπλέον, η ανάπτυξη υποδομών σε αγροτικές και ημιορεινές περιοχές, ώστε να γίνουν βιώσιμες για οικοδομική δραστηριότητα, μπορεί να συμβάλει στη διάχυση του πληθυσμού και στη δημιουργία νέων μικτών κοινοτήτων, με κοινωνική και οικονομική ποικιλομορφία. Εξίσου σημαντικό να δοθούν κίνητρα για οικιστικές αναπτύξεις σε μη αστικές περιοχές όπου υπάρχει άπλετη διαθέσιμη γη σε λογικές τιμές. Λόγω της μικρής έκτασης της χώρας, πολλές περιοχές αν και δεν είναι εντός των αστικών κέντρων, δεν θεωρούνται απομακρυσμένες από αυτά. Η δημιουργία περισσότερων προαστίων είναι πλέον αναγκαιότητα και στην Κύπρο.
Η πραγματικότητα είναι σύνθετη. Η διεθνοποίηση της κυπριακής οικονομίας είναι θετική και αναγκαία. Όμως η κοινωνική συνοχή δεν είναι παράπλευρη απώλεια. Η χώρα χρειάζεται πολιτικές που να κρατούν την αγορά ζωντανή, αλλά ταυτόχρονα να εγγυώνται πως ο κάθε εργαζόμενος, κάθε νέος, κάθε οικογένεια — είτε ντόπια είτε ξένη — έχει πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγη. Διότι μια οικονομία δεν κρίνεται μόνο από τους δείκτες ανάπτυξης αλλά και από το πόσο περιεκτική είναι αυτή η ανάπτυξη.