Η επίσημη έναρξη λειτουργίας του Πανεπιστημίου Κύπρου έγινε επί προεδρίας Γιώργου Βασιλείου στις 14/9/1992. Από τότε πέρασαν πάνω από τριάντα χρόνια, στη διάρκεια των οποίων το ΠΚ αντιμετώπισε μύριες τόσες δυσκολίες, οφειλόμενες πότε στις αδυναμίες ενός νέου οργανισμού για τον οποίο δεν υπήρχε γνώση και εμπειρία στη διαχείριση του, πότε σε οικονομικές κρίσεις (όπως αυτή του 2013), και πότε σε εγγενείς δυσκολίες που δημιουργούσε το θεσμικό/νομικό πλαίσιο με το οποίο ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο.
Σήμερα, με τη συσσωρευμένη εμπειρία δεκαετιών, μπορούμε να κάνουμε έναν σύντομο απολογισμό. Το ΠΚ είχε μια εξαιρετική διαδρομή: πορεύτηκε με επιστημονική εγκυρότητα και αξιοζήλευτη για τα κυπριακά δεδομένα σοβαρότητα, που το καταξίωσαν παγκοσμίως. Σε διάφορες έγκυρες κατατάξεις, το ΠΚ συγκαταλέγεται στα 500 καλύτερα πανεπιστήμια παγκοσμίως, συγκρινόμενο με δεκάδες χιλιάδες άλλα πανεπιστήμια. Μερικά Τμήματά του δε συγκαταλέγονται στα κορυφαία 200. Κάθε Κύπριος δικαιολογημένα αισθάνεται υπερηφάνεια με τέτοιες επιδόσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι σε έρευνες αξιοπιστίας το ΠΚ θεωρείται ο πιο αξιόπιστος θεσμός στην Κύπρο (με βαθμολογία 7.6 στα 10). Δεν έχουμε πολλές ευκαιρίες να είμαστε εθνικά περήφανοι. Το ΠΚ είναι μια από αυτές.
Η ερευνητική δραστηριότητα του Π.Κ έχει να επιδείξει σημαντικές επιτυχίες πράγμα που συνέβαλε στο να κερδηθούν μεγάλα κονδύλια για περαιτέρω έρευνα στο ίδιο το Πανεπιστήμιο. Δεν είναι μόνο η εκθετική αύξηση διεθνών δημοσιεύσεων, οι οποίες ενισχύουν την ερευνητική του εικόνα διεθνώς, αλλά και ο οικονομικός αντίκτυπος της έρευνας. Μόνο το 2019, το ΠΚ συμμετείχε σε 127 διεθνώς ανταγωνιστικά ερευνητικά πρότζεκτς, τα οποία του απέφεραν 37 εκ. ευρώ. Φανταστείτε πόσοι νέοι επιστήμονες εργοδοτήθηκαν σε έρευνες αιχμής.
Διερωτάται, λοιπόν, κανείς αν με τα σημερινά δεδομένα και την ως τώρα πορεία του ΠΚ δεν έχει φθάσει η ώρα να δούμε με διαφορετική ματιά το Πανεπιστήμιο και να βοηθήσουμε στην παραπέρα ανάδειξη των δυνατοτήτων που αυτό διαθέτει. Αναφέρομαι στο νομικό/θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτούργησε όλα αυτά τα χρόνια το Π.Κ.
Κατά γενική ομολογία, το πλαίσιο αυτό είναι, πλέον, ασφυκτικά γραφειοκρατικό για την πανεπιστημιακή κοινότητα. Είναι αναχρονιστικό λ.χ. να ορίζει η Βουλή το ύψος συγκεκριμένων κονδυλίων προς το ΠΚ, αντί να ψηφίζει μια ενιαία χορηγία (block grant), την οποία να διαχειρίζεται το ΠΚ σύμφωνα με τις προτεραιότητές του, υποκείμενο βεβαίως στους σχετικούς ελέγχους χρηστής διαχείρισης. Είναι επίσης αναχρονιστικό να ορίζει το Υπουργικό Συμβούλιο ή η Βουλή τον αριθμό μαθημάτων που διδάσκουν οι καθηγητές του, το ύψος των μεταπτυχιακών διδάκτρων του, τους εσωτερικούς κανονισμούς του Πανεπιστημίου, τη δημιουργία νέων Τμημάτων ή Σχολών, τη δημιουργία ξενόγλωσσων προγραμμάτων σπουδών, και μια πληθώρα άλλων αποφάσεων.
Όλα αυτά, όπως δείχνουν οι άριστες πρακτικές διεθνώς, είναι εσωτερικά θέματα ενός σύγχρονου πανεπιστημίου. Η πρόοδος στην οποία όλοι στοχεύουμε επέρχεται όταν παγιώνεται η θεσμική εμπιστοσύνη – να εμπιστευόμαστε τους επαγγελματίες ενός κλάδου να αυτοδιοικούνται, εντός, φυσικά, του πλαισίου και των ελέγχων του κράτους δικαίου, ιδιαίτερα μάλιστα όταν αυτοί οι επαγγελματίες έχουν αποδείξει εμπράκτως ότι αξίζουν την εμπιστοσύνη μας.
Το ΠΚ χρειάζεται άμεσα απελευθέρωση από τα δεσμά της γραφειοκρατίας· έχει ανάγκη να του δοθεί πεδίο ανάπτυξης, ελεύθερης δράσης και διεθνούς άμιλλας, με βάση τις άριστες διεθνώς πρακτικές. Γνωρίζουμε καλά πως λειτουργεί ένα καλό πανεπιστήμιο στο σύγχρονο κόσμο – με μέγιστη αυτοδιοίκηση, ευελιξία, επαγγελματισμό, και διαρκή προσαρμοστικότητα στις καταιγιστικές αλλαγές ενός βαθιά αλληλένδετου κόσμου. Η παρούσα συγκυρία δημιουργεί ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες για την ακόμα μεγαλύτερη ανάπτυξη του ΠΚ αλλά και τις προοπτικές της Κύπρου να αναδειχθεί σε ένα σύγχρονο κέντρο εκπαιδευτικής αριστείας.
Δύο παράγοντες δημιουργούν την ευνοϊκή αυτή συγκυρία. Πρώτον, η αποδεδειγμένη επίδοση του Πανεπιστημίου διεθνώς και η αδιαμφισβήτητη δεξαμενή γνώσης, εμπειρίας και ταλέντων που το ίδρυμα διαθέτει. Δεύτερον, η έξοδος του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και η καθιέρωση υψηλών διδάκτρων για σπουδές στο ΗΒ. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργεί εξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες για τα κυπριακά πανεπιστήμια.
Αυτή την χρονική στιγμή καλείται η Κύπρος να οραματιστεί ένα εντελώς νέο μοντέλο ανάπτυξης της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στον τόπο, με σημαντικές προοπτικές για την οικονομία και την κοινωνία μας ευρύτερα.
Καλούμαστε, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην παιδεία και την έρευνα, να σχεδιάσουμε το μέλλον της πατρίδας μας στη βάση ενός σύγχρονου πολιτιστικού μοντέλου ανοικτής κοινωνίας και οικονομίας της γνώσης. Και αυτό γιατί μόνο η οικονομία της γνώσης εξασφαλίζει βιώσιμα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και υψηλά εισοδήματα, και μόνο η παιδεία ανοικτών οριζόντων διαμορφώνει ελεύθερους, δημοκρατικούς και δημιουργικούς πολίτες. Το ΠΚ έχει τις δυνατότητες να καταστεί ηγήτορας στην αναγκαία μετάλλαξη της κοινωνίας και της οικονομίας μας, με τη διάπλαση του «νέου ανθρώπου» καθώς επίσης και πόλος έλξης ταλέντων νέων ανθρώπων διεθνώς.
Πλάι, στον αίτημα της απελευθέρωσης του ΠΚ από τα δεσμά της γραφειοκρατίας και την ανάθεση του μέλλοντος του στους πανεπιστημιακούς δασκάλους και τα εκάστοτε Συμβούλια του ΠΚ, ας μελετηθεί παράλληλα το ενδεχόμενο εισαγωγής και καθιέρωσης Υφυπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης της Κύπρου, με στόχο την προαγωγή της Κύπρου σε κέντρο διεθνούς πανεπιστημιακής αριστείας. Η μετά-Brexit εποχή δίνει τη δυνατότητα διεθνούς ανάπτυξης στα πανεπιστήμια του τόπου μας, ιδιαίτερα στη ναυαρχίδα της ανώτατης εκπαίδευσης, το ΠΚ.
Ας ενεργήσουν, λοιπόν, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας με το Υπουργικό του Συμβούλιο, όπως και ο Πρόεδρος της Βουλής με το Σώμα ως σύνολο, προς την πιο πάνω κατεύθυνση για να δούμε σύντομα, σε μια 10ετία ίσως την Κύπρο να αριστεύει διεθνώς στον τομέα της έρευνας, της γνώσης και της γενικότερης καταξίωσης.
Όπως, λοιπόν, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γιώργος Βασιλείου μένει στην ιστορία της Κύπρου ως ο καταξιωμένος ιδρυτής του Πανεπιστημίου, ας φιλοδοξήσουν ο σημερινός Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης και ο Πρόεδρος της Βουλής Αδάμος Αδάμου μαζί με τα κοινοβουλευτικά κόμματα να αναδειχθούν στους καταλύτες «απελευθέρωσης» του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος που αξιωθήκαμε να έχουμε στην πατρίδα μας.
*Πρώην Αντιπρόεδρος Συμβουλίου Πανεπιστημίου Κύπρου, πρώην Υπουργός